Zorja su pśewjadli źěłaŕnicku “Dajucy dar rěcy” w Měsće
Z Chóśebuza. Wót 21-23. měrca jo se wótměła ceptaŕska treningowa źěłaŕnicka (Teacher Training Workshop in Accelerated Second Language Acquisition©™ / Ceptaŕska treningowa źěłaŕnicka k póspěšonemu pśiswójenju drugeje rěcy ©™) w chóśebuskem Serbskem muzeumje. Tak pomjenjona iniciatiwa Zorja su organizěrowali ten workshop ze cilom, jadnu drugu imersisku metodu serbskemu pedagogiskemu publikumoju a akteram rewitalizacije pśibližyś. Zorja kśě sami imersiju serbskeje rěcy zmócniś, toś su trjebali pśikład drugich akterow. Ten su pla indianaŕskeje rěcy arapaho namakali. Serbske pedagogiske źěłaśerje a źěłaśeŕki, pśistajone serbskich institucijow w Dolnej Łužycy ako teke aktery rewitalizacije w Dolnej Łužycy su se w bogatej licbje na źěłaŕnicce Zorjow wobźělili.
Źěłaŕnicku jo pśewóźował prof. dr. Neyooxet Greymorning, kótaryž jo prědny źeń wulicył wó situaciji swójogo rezerwata. Wótglědajucy wót dłujkodobnego śišća kolonizatorow, njejo była až do 50ych lět zachadnego stolěśa asimilacija arapaho wuspěšna. Weto z medijami jo zachopiła jich rěc aktiwnje se pózgubowaś. Źinsa dajo jadnab 60 aktiwnych powědarjow. Profesor Greymorning južo wěcej ako 30 lět wuwija imersisku metodu pśiswójenja indigenych rěcow. Wóna se kradu rozeznawa wót tradicionelnych metodow rěcneje wucby. Město wuknjenja słownych lisćinow a konjugacije werbow, ceptaŕ pśedstaja kupce wuknikow wobraze zwěrjetow, luźi a transporta, pśedmjatow, tak pomjenjony house of languages. Wobraze muse wjelgin precizne byś, z tak mało ako móžno wariantami wopisowanja, aby wukniki lažko se dogronili wó wopśimjeśu objekta na bildce. Ceptaŕ powěda w klasy jano w cilowej rěcy (wence wucby jo engelšćina dopušćona). Za prědnu rundu se wužywa 8 wobrazow. Ceptaŕ źěła jano z jadnym wuknikom kupki, te druge pilnje słuchaju sobu. Ceptaŕ pómjenijo dwójcy kužde wopśimjeśe, wuknik wóspjetujo pó ceptarju. Pótom ceptaŕ wugronijo słowo. Wuknik pak musy namakaś wótpowědny wobraz. Druga runda z nowym setom wobrazow ze samskim wuknikom wopśimjejo leksiku 1. rundy z pśiwdawanim nowych elementow, na pśikład, na dwěma bildkoma w prědnej runźe stej kócka a myš. W drugem seśe jo kócka myš złapiła. Profesor njewujasnijo, co dokradnje jo na kuždem wobrazu drugeje rundy, wón wugronijo sadu, kenž wopisujo jaden z nowych wobrazow a wuknik musy gódaś, ku kótaremu wobrazoju słuša wopśimjeśe. Pótom ceptaŕ cyni zasej dwě samskej runźe z pśiducym wuknikom, ale w prědnej runźe wugronijo kužde słowo jano jaden raz. Teke druge wukniki pśipomagaju. Wětšyna wótegronow wuknikow pak jo zwětšego wuspěšna.
Jolic až se wuknik móli, profesor źo k slědujucemu wopśimjeśu, a pón zasej se k problematiskemu slědk wrośijo. Gaž jo pad wjelgin komplicěrowany, wužywa ceptaŕ pantomimu. Toś tej metoźe se groni total physical response (cełkowne fyziske wótegrono) a za zachopjeńkarjow se wužywa zakładna leksika. Južo pó krotkem casu mógu wuknjece wulicowaś wó někakich tšojenjach. Teke na wugrono pśi zachopjeńku se njeglěda wjelgin kradosćiwje, cil jo, až wuknjece scełego zbadaju intonaciju a zakładne fonemy.
W běgu drugego dnja workshopa pśiwobrośił jo se prof. dr. Greymorning k wucbje w rěcy arapaho. Profesor Greymorning wucy arapaho na šulach jano dwa dnja wob tyźeń (to stej pónjeźele a srjoda). Kurs trajo jaden semester a wopśimjejo 5 skill-setow: set 1: słowa; set 2: wopśimjeśa z wěcej słowami, set 3: wopśimjeśa z werbami a prepozicijami, set 4: pluralizacija za wše kategorije, połoženje objektow (pšawo — lěwo, źo objekt jo wusměrjony), zachopjeńk krotkich tšojenjow; set 5: wšakorake družyny sada z rozdźělnymi barwami, stakim wuknjo wuknik sad a barwu naraz (scełego akle šesć), pomjenjenje warjenja, pjacenja atd. Mjazy skill-setami a wšyknymi wobrazami dajo njepósrědny zwisk. W jadnom seśe na pśikład jo rejujucy gólc, w drugem seśe rejujucy pórik, w pśiducem rejujuce źiśi. Cil jo wubuźenje narskosći.
Cil kursa rěcy arapaho njejo klasiska rěcna wucba, ale pśirodne pśiswójenje rěcy, ako pla źiśi. Teke wótgódnośenje źo analogiski z pśiswójenim mamineje rěcy za wěste starstwo (na pśikład, asistentka profesora Shey pógódnośijo swójo wobkněženje rěcy arapaho ako tśilětny gólc). Pismo se zewšym njezwucujo. Ceła metoda jo wusměrjona na pśiswójenje drugeje rěcy na samsku wašnju, ako jo była prědna rěc pśiswójona. Študańce Greymorninga maju pśecej blisko 100% wuspěšne pśespytowanje. Pśespytowanje pak se njewobwěsćijo doprědka, wóno źo ako źěl wucby a jo we formje widejo. Akle gaž pśechwatane zgóniju rezultaty, budu študańce wěźeś, až su byli pśespytowane.
Na slědnem, tśeśem dnju źěłaŕnicki jo prof. Greymorning dalej se zaběrał z tym, kak študańce se spominaju na słowa w rěcy arapaho. Pśi pśirodnem pśiswójenju rěcy študańce pśecej daju połne wótegrono, na pśikład ceptaŕ groni: “balo jo cerwjene”, a študańc musy groniś nic jano “ně”, ale teke groniś, kótaru barwu balo napšawdu ma. Ku kóńcoju kursa wuknik pśestajijo tšojeńko z engelšćiny na arapaho a wulicujo rědowni, rědownja pśestajijo tšojeńko slědk do engelšćiny. Cel ceptarja jo nastajiś nowego powědarja. Študańce profesora Greymorninga z engelšćinu ako prědneju rěcu lěpjej wopisuju jogo wobraze w rěcy arapaho, dokulaž wuwijaju mócnu asociaciju z nadpismom wobraza w rěcy arapaho a muse bildku k wopisowanju direktnje wiźeś. Za swóju źowku jo wón domorodnych Indianarjow arapaho pśistajił a pó dwěma mjasecoma jo raz cesćej słyšał wót źowki nowe engelske słowa, pśeto pla nich jo pśecej telewizor zašaltowany był (rownož su doma arapaho powědali). Profesor Greymorning jo se rozestajał teke z wótkubłarjami w internaśe, dla togo až su te z źiśimi powědali engelski a teke su na radijo engelskorěcne powěsći pśi źěle słuchali. Za wóterych ceptarjow pó jogo měnjenju jo pósrědnjenje rěcy jano źěło wót zeger 9 až do 15, rowno gaž wopšawdu źo wó wumóženje rěcy. Ako dobry pśikład jo prof. Greymorning wuzwignuł statkowanje ceptarjow maori, kótarež su dlejšy cas mimo myta źěłali. „Pśi wumóženju rěcy njejo dosć jano wucyś wuknikam gramatiku abo słowoskład, wukniki muse sebje rěc sami pśiswójś“, groni wón.
W běgu cełego workshopa jo była interakcija móžna. Pśibytne su wuproběrowali arapaho wuknuś, abo su teke metodu ze serbskeju rěcu wuproběrowali.
Olko Derepasko